İsrail’de gündem yargı reformu. Aylardır süren tartışmalar, destekçiler ve karşıtlar olmak üzere ülkeyi adeta ortadan ikiye böldü. Reform destekçileri, seçilmiş siyaset kurumunun karşısında yargının kontrolsüz güçle donatıldığını düşünüyor. Buna karşın reform karşıtları ise hükümetin amacının yasamanın etkili denetimini ortadan kaldırmak olduğunu ve bunun sonucunda sivil özgürlüğün ciddi zarar göreceğini düşünüyor.
29 HAFTADIR HALK SOKAKLARDA
İsrail’de hükümet 29 haftadır yargı düzenlemesine karşı yükselen siyasi ve toplumsal muhalefet, sokaklarda her geçen gün artan protestolara karşın Başbakan Binyamin Netanyahu kararı meclisten geçirmekte kararlı. Ülkede halkın bir kısmı yeni düzenlemeyi yargı reformu olarak görürken muhalefet cephesi bunu yargının ele geçirilmesi bir başka deyişle de yargıya darbe olarak görüyor.
ADALET BAKANI REFORMUN MİMARI
Yargı reformu, 2022’nin son günlerinde kurulan Netanyahu başbakanlığındaki hükümette yer alan aşırı sağcı ve dindar partilerin koalisyona katılma şartlarının ilk sırasında bulunuyordu. Yargı düzenlemesinin mimarları ise Adalet Bakanı Yariv Levin ile İsrail Meclisi Anayasa, Hukuk ve Adalet Komisyonu Başkanı ve aşırı sağcı Dini Siyonizm Partisi Milletvekili Simcha Rothman.
Bakan Levin, 5 Ocak’ta yaptığı açıklamada yargının bazı yetkilerinin sınırlandırılması bazılarının ise meclise devredilmesini kapsayan bir yargı reformu üzerinde çalıştıklarını duyurmuştu. Bu reform kapsamında atamalarda yüksek yargı üyelerinin etkisini neredeyse sıfıra indirmek de yer alıyordu.
İsrail hükümeti, yargıya ilk darbeyi 24 Temmuz’da vurdu. Yüksek Mahkeme “Akla uygunluk” yasasıyla hükümetin aldığı kararı bozma yetkisine sahipti. Bunun amacı kamu yararını gözetmeyip siyasi çıkarları ön plana çıkaran kararları önlemekti. Hükümet, 24 Temmuz’da meclisten geçirdiği yasa değişikliği ile mahkemenin bu yetkisini bir çırpıda elinden aldı.
11 ÜYENİN 7’Sİ HÜKÜMETTEN
Hükümet yargı reformunda İsrail’deki Yargıçları Atama Komitesi’nde daha fazla söz sahibi olmakta kararlı. Şu anda 9 kişilik komitede 2 bakan, 2 milletvekili, 2 Barolar Birliği temsilcisi ve 3 Yüksek Mahkeme yargıcı bulunuyor. Yeni düzenlemeyle bakan sayısı 2’den 3’e, milletvekili sayısı (birisi muhalefetten) 2’den 3’e yükselecek. Bunun yanı sıra 2 Barolar Birliği temsilcisi yerine Adalet Bakanı tarafından seçilecek 2 kişi yer alacak. Hükümet, 11 kişiye yükselecek komitenin 7’sini alarak istediği atamaları yapabilecek. Teklifle Yüksek Mahkeme yargıcı ataması yapılması için 6 üyenin çoğunluk oyu, görevden almak için ise 9 üyenin oyu gerekli olacak.
KARŞI ÇIKAN BAKAN GÖNDERİLDİ
Koalisyon hükümeti, mart ayında Meclise getirdiği bu yasa tasarısını birinci oylamada onaylamıştı. Ancak Meclisin Anayasa, Hukuk ve Adalet Komisyonu, tasarının ikinci ve üçüncü oylamasının yapılmamasına karar verdi. Bunun nedeni ülke genelindeki yüz binlerce İsraillinin katıldığı yoğun protestolar ve Savunma Bakanı Yoav Gallant'ın düzenlemeye karşı çıktıktan sonra görevden alınmasına yönelik tepkilerdi.
İPTAL EDİLEN YASA YASALAŞTIRABİLECEK
Tasarıya göre İsrail Yüksek Mahkemesi’nin çıkan kanunları, anayasa taslağı olarak kabul edilen "Temel Yasalara" veya insan haklarına aykırılık gerekçesiyle bozma yetkisi de buhar oluyor. Yeni düzenlemeyle meclis, 61 milletvekilinin salt çoğunluğu ile Yüksek Mahkeme tarafından iptal edilen bir yasayı yeniden yasalaştırabilecek.
Böylece 64 sandalyeye sahip koalisyon hükümeti yargı denetimini de sıfırlayacak.
NETANYAHU’DAN BAKAN İNTİKAMI
Yüksek Mahkeme’nin hükümetin kabine atamalarına müdahale etme ve geçersiz sayma yetkisi de kaldırılacak. Böylece Başbakan Netanyahu, 2022’de vergi kaçakçılığı, yolsuzluk, rüşvet ve dolandırıcılık suçlarına bulaşmaktan mahkum olan, İçişleri ve Sağlık Bakanlığı yapan dindar ŞAS Partisi lideri Aryeh Deri'yi azletmek zorunda kalmasının intikamını yargıdan almış olacak.
Tel Aviv Üniversitesi Anayasa ve Uluslararası Hukuk Profesörü Aeyal Gross, bu düzenlemenin temel amacını, "Meclisten geçirilen yasaların ve hükümet kararlarının yargı denetimine tabi tutulması olasılığını kısıtlayan, Yüksek Mahkemenin fiilen iptal edebileceği politikalarını uygulayabilecek, yargının sınırlamadığı bir hükümet oluşturmak" olarak değerlendirdi.
FİLİSTİN’E YARGI KORUMASI KALKIYOR
Yargı revizyonunun işgal altındaki Batı Şeria'daki Filistinliler için önemli sonuçları olabileceğine işaret eden Gross, Filistinlilerin topraklarında ve özel mülkiyetlerinde daha fazla yasa dışı yerleşim birimi inşa etmek gibi hükümetin aldığı kararların Yüksek Mahkemenin engeliyle karşılaşmayacağını dile getirdi.
Gross, İsrail Yüksek Mahkemesinin "Batı Şeria'daki Filistinlilerin, özellikle İsrailli yerleşimcilerle olan toprak anlaşmazlıklarında haklarını savunmak için başvurabilecekleri tek kurum olduğunu" vurguladı.
AHMET RIDVAN ELİTEZ
