ŞOK - Türkiye'de emeklilik sisteminde önemli bir eşik aşılmış durumda. Güncel verilere göre aylık ödenen emekli dosya sayısı 16 milyona ulaşırken çalışan-emekli oranı alarm veriyor. Mevcut durumda 1.8 çalışana bir emekli düşerken, ideal oran 4 çalışana 1 emekli olması yönünde. Bu dengesizlik sosyal güvenlik sisteminin sürdürülebilirliğini tehdit ediyor ve emeklilerin daha yüksek maaş alma şansını kısıtlıyor. Orta Vadeli Program (OVP) çerçevesinde emeklilik sistem
inde kapsamlı düzenlemeler yapılması planlanıyor. Takvim Gazetesi Genel Yayın Yönetmeni Faruk Erdem, yeni sistemle ilgili merak edilenleri açıkladı.
Türkiye'de emekli maaşları, 1999 öncesi, 2000-2008 arası ve 2008 sonrası olmak üzere üç farklı dönemin ayrı ayrı değerlendirilmesiyle hesaplanıyor.
Bu üçlü sistemde her dönem için farklı Aylık Bağlama Oranı (ABO) ve çarpanlar uygulanıyor.
Bu nedenle 1999 öncesi daha uzun süre çalışan sigortalılar, maaş hesaplamasında avantajlı konuma geliyor.
Emekli maaşını etkileyen temel faktörler şunlar:
Sigortalının prim ödeme sırasında elde ettiği kazançlar (Sosyal Güvenlik Prime Esas Kazanç - SPEK)
Üç döneme özel aylık bağlama oranları (ABO)
Önceki yılın güncelleme katsayısı
Önceki yılın enflasyon oranı
Önceki yıl ekonomik büyümenin %30'u
İçinde bulunulan yılın enflasyon artışları
Mevcut sistemde yüksek maaş almak için en önemli unsur, çalışma hayatı boyunca yüksek prim esas kazanca sahip olmak. Özellikle 1999 öncesi dönemde uzun süre çalışanlar daha avantajlı konumda.
Ayrıca emekli olunan yıl da maaş tutarını doğrudan etkiliyor. Örneğin, 2024 yılında uygulanan güncelleme katsayısı, 2023 enflasyon ve büyüme oranlarına bağlı olarak 2025'teki katsayıdan yaklaşık %30 daha yüksek hesaplandı. Bu nedenle 2024'te emekli olanlar, 2025'te emekli olacaklara kıyasla daha yüksek maaş alacak.
2025 yılı sonuna kadar emeklilik dilekçesi verenlerin maaşı, 2024 yılı güncelleme katsayısı olan 1,4544 ile çarpılan tutara 2025 Ocak zammı olan yüzde 15.75 ve Temmuz'da yapılması beklenen yüzde 18'lik zam eklenerek hesaplanacak.
Bu da toplamda yüzde 36.59'luk bir artış anlamına geliyor.
Emekli aylıklarının güncellenmesinde kullanılan enflasyon ve ekonomik büyüme oranları değişken olduğundan, yıllar arası maaş farkları devam ediyor. Bu durum sistemdeki eşitsizliği ve belirsizliği artırıyor.
Çözüm olarak, sabit bir güncelleme katsayısının belirlenmesi gündemde. Bu sayede, emekli aylıkları arasındaki yıllık farklılıklar minimize edilmiş olacak. Kamu Denetçisi Abdullah Cengiz Makas'ın TBMM'de sunduğu raporda da bu konuda yasal düzenleme çağrısı yapıldı.
Bu sıkça dile getirilen iddia, mevcut sistemde geçerli değil. Emekli maaşı, ödenen prim miktarına göre artıyor. Ancak hayatı boyunca asgari ücretten prim ödeyen özellikle Bağ-Kur sigortalılarının maaşları düşük kalıyor.
Ayrıca yüksek prim ödeyip emeklilikte asgari ücretten gösterilenler, maaşlarında düşüş yaşayabiliyor.
OVP'de önerilen yeni düzenlemelerle, sadece prime esas kazanç değil, aynı zamanda sigortalının çalışma gün sayısı da emekli maaşını belirlemede önemli hale gelecek.
Bu sayede sistemde daha uzun süre kalanlar daha yüksek maaş alabilecek. Dolayısıyla emeklilikte kalmak, ekonomik açıdan daha cazip hale gelecek.
Emekli maaş hesaplamalarındaki karmaşıklık hem vatandaş hem de kurumlar açısından sorun yaratıyor. Önerilen düzenlemeler arasında:
Üçlü karma bağlama oranı sisteminden kurtulup, tek ve sade bir ABO sistemine geçiş
Ortalama sabit bir güncelleme katsayısının belirlenmesiyle yıllar arası farklılıkların giderilmesi
Enflasyon artışlarının, altı aylık değil, aylık bazda ve önceki ayın oranına göre yapılması
Çok çalışan ve yüksek prim ödeyenlerin daha yüksek emekli maaşı almasını teşvik eden yapının kurulması
Bu değişiklikler emekliliği değil, çalışanları teşvik ederken aynı zamanda kayıt dışılığın önüne geçecek.
GÜNDEM MADDELERİ
Aylık bağlama oranlarının sadeleştirilmesi: Karma yapı ortadan kalkacak.
Enflasyon artışlarının daha gerçekçi ve dinamik ayarlanması: Emekli aylıklarındaki erime önlenecek.
GÜNDEM MADDELERİ
Aylık bağlama oranlarının sadeleştirilmesi: Karma yapı ortadan kalkacak.
Enflasyon artışlarının daha gerçekçi ve dinamik ayarlanması: Emekli aylıklarındaki erime önlenecek.
Emeklilik yaş ve gün sayısının maaş üzerindeki etkisinin artırılması: Sistemde kalmayı cazip hale getirecek.
Sonuç olarak, Türkiye'nin sosyal güvenlik sistemi derin bir dönüşüm içinde. Orta Vadeli Program'daki bu düzenlemeler hem emekli maaşlarının hakkaniyetli belirlenmesini sağlayacak hem de sistemin sürdürülebilirliğine katkı sunacak.
Önümüzdeki dönemde yapılacak yasal düzenlemeler ve uygulamalar, milyonlarca emeklinin yaşam standartlarını doğrudan etkileyecek.
