ŞOK - Peninsula Corporate Finance Yönetici Ortağı Fatih Keresteci, bayram tatili nedeniyle gündem olan “pahalılık” algısını değerlendirdi. Bayram tatilini yurt içinde geçirenlerin geçen yıl ve bu yıl için yaptıkları karşılaştırmalarda fiyatlardaki yükseliş dikkat çekerken, yurt dışında tatil yapanların da gerek yeme içme gerek otel fiyatları karşılaştırmaları gündem oldu.
Keresteci de sosyal medya hesabında, “Bayram tatilinden bir gözlem daha: Neden çok pahalıyız?” değerlendirmesi yaptı. Değerlendirmesinde, “Bu soruya artık eski sayılabilecek bir sıfatı daha ekleyelim: Pahalı Kalitesizlik” derken, “Pahalı olduğumuzu kanıtlama ihtiyacı duymuyorum zira tablo net. Eminim bu satırları okuyacak herkesin zihninde en az birkaç harcama kalemi belirmiştir. Eskiden bunu ekseriyetle yeme-içme üzerinden hizmet sektörü için dile getiriyorduk. Artık her yerde göreli olarak pahalı olduğumuz aşikâr. Bunun nedeni ne?” diyerek öncelikle verilerin içeriğine değendi.
'BİR SORUN VAR...'
Fatih Keresteci, veriler için ekonomi yönetimine de önerilerde bulunurken, sonrasında Türkiye’nin neden pahalı olduğunu 4 maddede açıkladı. Verilere yönelik önerilerinde Keresteci şunları söyledi:
“Görüşlerimizi verilere dayandırmıyoruz diye bir önceki notumuzda eleştirilmişiz. Aslında dikkatli okunsa birçok veri destekli olduğu görülür. Ama bir sorun var, o da veri kalitesi. Öyle ki, bazen ekonomi yönetimini de eleştirmenin haksız olduğunu düşünüyorum zira onlar verilere bakarak analiz yapıyorlar. Bu da kaçınılmaz olarak hatalara yol açma potansiyeli yaratıyor. Belki bunu aşmanın bir yöntemi, en azından TCMB'nin mali piyasaları iyi bilen (tercihen +10 yıl Londra gibi bir finansal merkezde üst düzey çalışmış ve hâlâ çalışmakta olan kişiler) + reel sektörü yakından tanıyan isimlerle çalışmak olabilir. Bu durumda resmi rakamlarla genel temayül arasındaki zıtlıklar daha iyi anlaşılabilir.”
'VARLIK FİYATLARI YANLIŞ!'
Fatih Keresteci, Türkiye’nin neden pahalı olduğunu 4 maddede açıkladı. Bu maddelerde başta gayrimenkul sektörü olmak üzere fiyatlamalardaki hatalara değinirken, yolsuzluğun bir maliyet oluşturduğuna, her alanda görülen özellikle eğitim kökenli görülen verimsizliğe ve fırsatçılığa işaret etti. İşte Keresteci’nin “Neden çok pahalıyız?” değerlendirmesi:
“Gelelim neden pahalıyız sorusunu cevaplamaya:
(a) Türkiye'de varlık fiyatları yanlış! Başta da gayrimenkul. Bunu birkaç ay önce detaylı bir şekilde analiz etmiş, kiranın toplam harcama paketindeki payının artışına işaret etmiştik. Merak edenlere bir seri halinde sunduğumuz o değerlendirme notlarına bakmalarını tavsiye edebiliriz. Bu arada TÜİK'in hanehalkı tüketim harcaması anketi de bu görüşü teyit ediyor. Konutun payı 2022'de %22.4, 2023'te %23.9, 2024'te ise %26.0. Alt %20'lik gelir grubunda bu oran %33.2'ye kadar yükselmiş. Kiraları makul seviyeye indirmeden pahalılık sorununu aşmak mümkün değil. Bir süre öncesine kadar ikinci konut sahibini daha yüksek vergi oranı ile cezalandırmayı planlayan bir maliye politikasının, çözüme ne kadar da uzak olunduğunun bir göstergesi olarak okumak gerekir! Veya %25 tavan uygulaması...
(b) 2001'de krizden çıkılırken atılan reform adımlarının başında kamu ihale kanunu gelmişti. Uluslararası Şeffaflık Örgütü’nün yayımladığı 2024 Yılı Yolsuzluk Algı Endeksi sonuçlarına göre Türkiye 107. sırada! Dünyanın açık ara en pahalı altyapı yatırımlarını yapıyoruz. Bu maddeyi daha naif bir şekilde nasıl ifade edebiliriz, bilemiyorum, ama yolsuzluk kaleminin çok önemli bir doğrudan ve dolaylı maliyet unsuru haline geldiğini görüyoruz! Bu arada hızlı ve açıklaması zor zenginleşmeyi de bu unsurla açıklayabiliriz...
VERİMSİZLİK VE AHLAK
(c) Verimsizlikler çok fazla ve bu da her alanda pahalılık yaratıyor. Verimsizliğin birçok nedeni var. Bize göre en büyük nedeni eğitim sisteminde yaşanan sorunlar ve kalitesizlik. Küresel eğitim sıralamasında en son ankete göre 55. sıradayız. Kabiliyet, ehliyet, liyakat alanlarında ciddi zaaflar var...
(d) Moral hazard (Ahlaki tehlike): Bu alanı doldurmayı size bırakıyorum... Fırsatçılık çok fazla. Urla'da 1 porsiyon vasat kalamar 800 TL, Sakız'da açık ara daha kalitelisi 7 Euro!”
