Osmanlı saray protokolünde padişahtan sonra ikinci sırayı alan valide sultanları anlatmaya, önceki yazımda kaldığım yerden devam ediyorum.
Sarayda, padişahınkinden sonra en önemli ve kalabalık daire, valide sultan dairesi idi. Asırlar boyunca, dünyanın en güçlü devletinin en kudretli kadını olan valide sultanın dairesinde, bir kaç yüz seçkin kimse hizmet ederdi. Saraydaki bütün kadınlar, sultanlar, ustalar ve cariyeler kendisinden çekinirler, onu sayarlardı. Harem-i Hümâyûn’daki bütün işler onun emriyle yapılırdı. Hiç kimse emirlerine karşı gelmeyi aklından bile geçiremezdi. Bazı valide sultanlar, oğulları küçük yaşta tahta geçtiği için nâibe-i saltanat payesine de sahiptiler. Ancak bu, sembolik bir niyâbet olup devlet padişahtan sonra asıl ikinci adam olan sadrazamlar ve onun maiyetindeki kadrolar tarafından yönetilmiştir.
Valide sultanların 300 seneden fazla kaldıkları Topkapı Sarayı’ndaki Valide Sultan Dairesine, Valide Taşlığı denilen meydandan bir bekleme odası ile girilir. Daire, Harem-i Hümâyûn bahçesine kadar iç içe odalar hâlinde uzanan geniş bir alanı kaplar. Bugün ziyaret edilen bölümü, nöbet odasından girilen yüksek kubbeli bir sofa, daha küçük bir yatak ve ibadet odasıdır. Sofanın duvarlarının alt kısımları çinilidir. Üst bölümleri ise panoramik manzara resimleriyle süslenmiştir. Sedef kakmalı gömme dolaplar, ocak ve çeşme de bulunan odaya, kadife sedirler ve sofra takımı kurulmuştur. Valide sultanlar yemeklerini burada yerlerdi.
34 PADİŞAH ANNESİ, 21 VALİDE SULTAN
Otuz altı Osmanlı padişahından dördünün ikişer ikişer anneleri birdir. Yani valide sultanlardan ikisinin ikişer oğlu, peş peşe tahta geçerek padişah olmuştur. Dolayısıyla Osmanlı Devleti’nde 34 padişah annesi vardır. Bunlardan 21 tanesi oğullarının padişahlığına yetişmiş, 13’ü ise oğlunun padişahlığını göremeden vefat etmiştir. Dört tanesi, padişah oğullarının vefatından sonra da yaşamışlardır.
Osmanlı tarihçisi Mehmed Neşrî, Orhan Gazi’nin annesi Mal (veya Malhun) Hatun ile babası Şeyh Edebâli’nin bir ay arayla vefat ettiklerini, her ikisini de Osman Gazi’nin kendi eliyle Bilecik Kalesi içine defnettiğini, eserinde kaydetmektedir. Fatih’in annesi Hüma Hatun’un Bursa’daki türbe kitabesinde ise türbenin II. Murad devrinde oğlu Mehmed Çelebi’nin emriyle 1449 yılında yapıldığı yazılıdır. Dolayısıyla bu iki padişah annesi, oğulları padişah olmadan önce vefat etmişlerdir. Oğullarının padişahlığına yetişemeyen diğer padişah anneleri, Osman Gazi’nin annesi Halîme Hatun, Yıldırım Bayezid’in annesi Gülçiçek Hatun, II. Murad’ın annesi Emine Hatun, Yavuz’un annesi Ayşe Gülbahar Hatun, II. Selim’in annesi Hurrem Haseki Sultan, II. Ahmed’in annesi Hadice Muazzez Sultan, III. Mustafa’nın annesi Mihrişah Emine Sultan, I. Abdülhamid’in annesi Râbia Şermî Sultan, II. Abdülhamid’in annesi Tîrimüjgan Sultan, Sultan Reşad’ın annesi Gülcemal Sultan ve Sultan Vahîdeddin’in annesi Fatma Gülistû Sultan’dır.
VALİDE SULTANLAR
Oğullarının padişahlığını görerek valide sultan ünvanını alan padişah anneleri, I. Murad’ın annesi Nilüfer Hatun, Çelebi Mehmed’in annesi Devlet Hatun, II. Bayezid’in annesi Gülbahar Hatun, Kanûnî’nin annesi Ayşe Hafsa Valide Sultan, III. Murad’ın annesi Nurbânû Valide Sultan, III. Mehmed annesi Safiye Valide Sultan, I. Ahmed’in annesi Handan Valide Sultan, I. Mustafa’nın annesi Halîme Valide Sultan, II. Osman’ın annesi Hadîce Mahfirûz Valide Sultan, IV. Murad ve Sultan İbrahim’in annesi Mâhpeyker Valide Sultan, IV Mehmed’in annesi Hadîce Tarhan Valide Sultan, II. Süleyman’ın annesi Saliha Dilâşûb Valide Sultan, II. Mustafa ve III. Ahmed’in annesi Mehpâre Emetullah Râbia Gülnûş Valide Sultan, I. Mahmud’un annesi Saliha Sebkatî Valide Sultan, III. Osman’ın annesi Şehsuvar Valide Sultan, III. Selim’in annesi Mihrişah Valide Sultan, IV. Mustafa’nın annesi Ayşe Sîneperver Valide Sultan, II. Mahmud’un annesi Nakşıdil Valide Sultan, Sultan Abdülmecid’in annesi Bezmiâlem Valide Sultan, Sultan Abdülaziz’in annesi Pertevniyâl Valide Sultan ve V. Murad’ın annesi Şevkefzâ Valide Sultan’dır.
Valide sultanları anlatmaya haftaya devam edeceğim.
